Amortisörler
Amortisör, fransızca "amortisseur" kelimesinden gelir. Amortisör makinelerde çalışma esnasında meydana gelen sarsıntı ve titreşimlerin şiddetini ve etkisini azaltmak için kullanılan elemandır. Amortisör hareket yönüne ters ve hareket hızı ile orantılıbir direnç gösterir. Böylece sarsıntı ve titreşim oluşturan enerjiyi ısıya çevirir ve emer. Amortisör araç süspansiyon sistemlerinde yaylarla birlikte kullanılarak yoldan tekerleklerle gelen sarsıntıve titreşimlerinaracın şasisine iletilmeden emilmesini sağlar.Burada amortisörlerin rolü yaylardan daha değişik bir karakter gösterir, bu sistemlerde yay tarafından depolanan enerji, salınımlar halinde şasiye iletilmeden amortisörler tarafından emilir.
İkinci Dünya Savaşı sırasında metalürji sahasındaki son ilerlemeler yayların enerji depolama kabiliyetlerini yani elastikiyetlerini arttırmış ve araç süspansiyon sistemlerinde yaylar yanında enerji yutma kabiliyetleri yüksek amortisörlerin kullanılması bir ihtiyaç halini almıştır.Yayların görevi ise lastiğin yolun yüzeyi ile sürekli temasını sağlamasına imkan sağlamaktır. Aslında yüzeyin bozukluğunun şoklarını emen yaydır.Bu durumda çok yaygın kullanılan isimlerinin aksine "Şok Emicinin "yani amortisörün amacı yoldaki tümseklerin şokunu emmek değildir. Çünkü bu yayların görevidir. Amortisörün ana amacı yayların salınımını yani yukarı ve aşağı doğru yaptığı hareketi azaltmaktır. Amortisörler ise hareket yönüne ters doğrultuda gösterdikleri direnç ile gerek ilk anda tekerlekten gelen enerjiyi ve gerekse yayda depolanan enerjiyi emerek ısı enerjisine çevirirler. Böylece sarsıntıların yolcu kabinine geçmesi önlenmiş ve konfor sağlanmış olur.Amortisörler sadece aracın konforu için gerekli elemanlarda değillerdir. Aynı zamanda yolu daha iyi ve kesintisiz, kavramaları için tekerlekleri yere doğru bastırır. Tekerleklerin hem yere iyi ve olabildiğince sürekli basmalarını sağlar hem de zıplamalarını sınırlayarak tutunmayı, çekişi arttırırken aynı zamanda da fren yapıldığında
olabildiğince kısa mesafede durmayı sağlar. Amortisörler aracın viraj dinamiğini de etkileyen önemli bir süspansiyon yapı parçasıdır.
Amortisörler kuru ve akışkan esaslı ( sivili,gazlı ) tipler olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Bir yay , sıkıştırıldıktan ya da gerildikten sonra ilk biçimine geri dönebilmek için enerjiyi muhafaza eder. Ne yazık ki, bir yay sadece ilk şekline geri dönüp orada öylece kalmaz,yani ilk şeklini hemen alamaz.Eğer bir yay sıkıştırılır yada gerilirse serbest bırakıldığında ilk şeklini tekrar almak için bir dizi salınım yapar ,yaylanır.Bu eski bir aracın bir tümseği geçtikten sonra sürekli zıplayıp durmasıyla etkisiz amortisörleri olan bir araçtaki yayların nasıl bir davranış göstereceğini rahatlıkla açıklar. İşte, amortisörün birinci amacı bu salınımı kontrol etmektir. Yolcuların taşındığı bir araçta , tasarımcı amortisörlerin yayın bu şokunu nasıl azaltacağını ayarlayabilmelidir. Eğer bu azaltma ani olursa, arabanın ağırlık değişim/transfer hız kontrolü daha iyii ancak kullanımı dahasert olacaktır. Eğer azalma daha yavaşsa ve 2 ila 3 salınıma kadar imkan tanıyorsai arabnın kullanımı çok daha yumuşak olacaktır.
Günümüz araçlarının tamamında boru amortisörler kullanılır, bu amortisörler etki yönünden ikiye ayrılır. Tek etkili/tesirli ve çift etkili /tesirlidir.Tek etkili amortisörler, açılma veya kapanma işlevlerinden sadece birinde görev yapar ve diğerinde serbesttir.Çift etkili amortisör ise hem açılma hemde kapanma halinde görev yapar ve en çok kullanılan amortisör tipidir.
Amortisör üzerine yük bindiğinde kapanmaya zorlanır. Bu sırada amortisörün kapanmaya başlamasıyla beraber ucunda piston olan amortisör mili, içi hidrolik yağ ile dolu silindir içinde aşağı doğru ilerlemeye çalışır. Fakat" Sıvıların Sıkıştırılamaz Prensibi "ne bağlı olarak hidrolik sıvı yer değiştirir. Pistonun baskısı devam ederken, hidrolik sıvı pistonun ucundaki çift yönlü subaplı küçük deliklerden dışarı çıkmaya çalışır. Bu sayede amortisör yavaş yavaş kapanır ve üzerine etkiyen basıncın büyük bir kısmını hidrolik sıvının sürtünme kuvveti olarak emer.Amortisör ters yönde yüklendiğinde!, yani açılmaya zorlandığında ise piston üzerindeki çift yönlü subaplı deliklerden sıvı tekrar alt tarafa dolmaya başlar, ve amortisör yavaşça genişler.Sonuç olarak gerek genişleme gerek sıkışma olsun, amortisör içerisindeki pistonun hareketi yavaşlatılarak iletilir. Bu da tekerleğin salınım hareketinin ve titreşimlerin mümkün olduğunca kısa sürede sönümlemesini sağlar.
